مقاله "بررسی اهمیت، اولویت و اصالت فضای باز در مسجد"
چکیده
مسجد در زمره ی مهمترین و حساس ترین بناهای جمعیت مسلمانان و از اولین جایگاه های نمود جماعت و یا به تعبیر دقیق تر، امت است. اما با این وجود و علی رغم تجربه قابل توجه معماری مسجد در اسلام و ایران، به نظر می رسد در مقایسه با مسجد آرمانی -مسجدی که غایت مطلوب اسلام است- فاصله قابل توجهی وجود دارد. به نحوی که «فضای باز»، که با توجه به سیره و سنت و اسلام و تاریخ ساخت مسجد از اهمیت غیرقابل انکاری برخوردار است؛ مورد غفلت واقع شده است. بخشی که نه تنها باعث ارتقای کیفی معماری مسجد می شود؛ بلکه عبادت در آن اهمیت خاصی دارد. این غفلت باعث شده است که به مرور زمان فضای باز در مساجد کمرنگ و حتی حذف گردد. در این زمینه بررسی شواهد میدانی، ضرورت مسئله را روشن ساخت و منابع کتابخانه ای توجه به آن را تکمیل نمود. در همین راستا به شیوه ی ترکیبی اهمیت، اهمیت و اصالت فضای باز مورد بررسی قرار گرفت و از روش تفسیری-تاریخی برای بیان حضور فضای باز در مسجد و عبادت در آن، استفاده شد و روش تحلیل محتوا در باب محتوای بیان شده در متون مراجع اسلامی شامل قرآن کریم، احادیث و سیره ی پیامبر (ص) و بررسی و ارزیابی آن ها به کار برده شد. به همین منظور معماری مساجد اصیلِ برخی مراکز قلمرو اسلام در دوره هایی از آغاز تاریخ اسلام تا قرن دهم هجری و همچنین، مساجد با فضای بسته مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس مسجدالنبی و شیوه ی برخورد پیامبر اسلام (ص) در باب معماری آن مورد مداقه قرار گرفته و معماری مسجد الحرام نیز تحلیل شد. لازم به ذکر است در این مقاله، توجه به منابع مورد وثوق اسلام در حوزه ی معماری مسجد مورد تاکید می باشد؛ هرچند از بررسی دیگر منابع نیز غفلت نشد. با جمع بندی ادله جمع آوری شده می توان گفت علاوه بر اینکه فضای باز در مسجد دارای اصالت، اهمیت و اولویت است به نوعی که نشانگر برتری نسبی فضای باز نسبت به فضای بسته در مسجد است و در باب کارکرد آن نیز می توان گفت عبادت، جنبه ی فراموش شده و کاربرد بنیادین حیاط در مسجد است.
به قلم "امیر سلمانی،محمد حسین رحیمی،مهدی خاک زند"
منبع : فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات شهر ایرانی-اسلامی/شماره پـانـزدهم بهار 48139
برای دریافت مقاله بر روی لینک روبرو کلیک نمایید.