ماسوله، نمادی از معماری پایدار
شهر ماسوله در غربی ترین قسمت گیلان قرار گرفته است.منطقه ای که ماسوله در ان واقع شده است منطقه ای کوهستانی است. ماسوله در دامنه کوهی با شیب زیاد قرار گرفته است.علاوه بر شیب شمال-جنوبی دو شیار نیز شیب شرقی-غربی یه شهر داده اند. ارتفاع از بلندترین نقطه تا پایین ترین قسمت ان حدود 100 متر می باشد. تعداد خانه ها در این شهر حدود 700 خانه می باشد و قدمت آن تقریبا به قرن9 می رسد.
اقلیم ماسوله : ماسوله بین دو شهر رشت وزنجان واقع شده است که شهر رشت دارای اقلیم دارای اقلیم معتدل ومرطوب وشهر زنجان دارای اقلیم سرد می باشد. بنابراین اقلیم ماسوله تلفیقی از این دو اقلیم است. ماسوله زمستانهای بسیار سرد وتابستانهای معتدل دارد.در عین حال آفتاب تابستانی ان سوزنده است.
بافت شهری : درماسوله نیز مانند سایر شهرهایی که در منطقه ای کوهستانی واقع شده اند بافت شهری به صورت پله کانی ومطبق می باشد . از آنجا که در مناطق معتدل ومرطوب بهترین راه حل جهت تنظیم شرایط محیطی-استفاده از جریان باد وتهویه هوا می باشد بهترین مورفولوژی معماری با فرم برونگرا است. در این فرم جهت تامین اسایش انسان ساختمانها را تا حد ممکن در ارتفاع بلند تراز سطح زمین واز دو یا چهار طرف باز وبه صورت برونگرا می سازند.
وجود بالکن ها به عنوان فضای زیستی که باعث تلفیق فضای داخلی را با فضای خارجی ساختمان شده است وهمچنین پنجره های بزرگ درنمای ساختمان همگی دال بر برونگرایی معماری ماسوله است.
در ماسوله نیز مانند سایر شهرهایی که در منطقه کوهستانی واقع شده اند- بافت شهری در قسمت پایین دره قرار نمی گیرد چون در هنگام شب هوای سرد که سنکین تر است به پایین دره نفوذ می کند وهمچنین در این قسمت از دره خطر سیل وجود دارد. از طرف دیکر سمت شمالی کوه همواره در سایه قرار دارد وبسیار سرد است و باعث عدم اسایش ساکنین می گردد .
همین طور قسمت بالای کوه نیز به دلیل شدت زیاد باد وعدم وجود حصار برای کنترل ان برای استقرار بافت شهری مناسب نمی باشد. بهترین قسمت برای استقراربافت شهری وسازگاری هر چه بیشتر با شرایط زیست محیطی در قسمت وسط کوهپایه ودر سمت جنوبی ان است.
جهت بناهی مختلف با جهت شیب طبیعی رمین هماهنگی دارد به همین دلیل بخشی از بناهای شهر رو به جنوب وتعدادی نیز رو به جنوب شرقی است.جهت گیری شهر ماسوله با زمستانهای بسیار سرد وتابستانهای معتدل در بخش جنوبی کوه برای دریافت هر چه بیشتر افتاب جهت گرمایش در زمستانهای یرفی وسرد ماسوله نشان دهنده تاثیر شرایط زیست محیطی در شکل گیری بافت شهری ان می باشد.
دسترسی ها : مسیرها در شهر ماسوله با بافت شهری پله کانی طوری طراحی شده اند که با شیب ملایم محیط هماهنگ باشند. دونوع مسیر دسترسی های شهری را ممکن می سازد .یکی مسیرهای طولی وموازی است که تعداد این نوع مسیرها بسیار کم است ودوم مسیرهای عرضی است که تعداد انها نسبتا زیاد و سیرکولاسیون را بین فضاهای شهری در قست پایین وبالای شهر فراهم می کنند. از ویژگیهای بسیار مهم ماسوله استفاده از بام خانه ها به عنوان مسیر است. شهروندان در استفاده از بام خانه هایشان به عنوان یک مسیر عمومی توافق دارند. در واقع پشت بامها حیاط اجتماعی مردم است که در مراسم مختلف وجشنها به فضاهای تجمع شهری تبدیل می شوند. قدم زدن در پشت بامها یک زندگی جمعی است .
افراد در پشت بام های با ارتفاع های مختلف دید ومنظرهای متنوعی از طبیعت را تجربه می کند.
مصالح : مصالح استفاده شده‌درقسمتهای مختلف بنا متفاوت وترکیبی از سنگ خشت وچوب است که همگی بوم آورد(محلی) است.ایستایی بنا بر روی یک قطعه سنگ یکپارچه است. معماران محلی هیچگاه سنگ یکپارچه را نمی شکنند چون درون آن منابع طبیعی اب وجود داردو به همین دلیل ساختمان ها با شیب طبیعی زمین در دو یا سه طبقه ساخته شده اند که هم سازگاری معماری را با توپوگرافی طبیعی محیط نشان می دهد وهم نوعی دید منظر بسیار عالی را برای افراد در همه طیقات وفضاها فراهم می کند.
از نوعی خاک خاکستری رنگ که در محیط وجو دارد و فوش نامیده می شود نیز به عنوان عایق حرارتی ورطوبتی استفاده می شود.نکته جالب اینجاست که این خاک هر چه بیشتر پا بخورد عایق تر می شود به همین دلیل استفاده ساکنین از بامهای خانه ها به عنوان مسیر رفت وآمد عمومی به عایق تر شدن بام ساختمان کمک می کند
سازه : دیوارها معمولا تا طبقه اول باسنگ لاشه اجرا می شوند وپس از سنگ لاشه از خشت با ایعاد 30*30*8 سانتی متر برای ادامه دیوار استفاده شده است وبعد از آن نیز تا زیر سقف دوباره از سنگ لاشه استفاده کرده اند. در فواصل مختلف (حدود یک متر) وبرای پخش نیروهای وارده از سقف به پایین به طور یکنواخت از کلاف بندی یا به اصطلاح محلی چوب بست استفاده شده است ونوع چوب به کار رفته در ان مازو می باشد.
سپس از آن که دیوار چینی به پایان رسید بر روی دیوارها ی عمودبر مسیرـ تیرهای اصلی وحمالی به نام جیرین از چوب مازو موازی با مسیر قرار می گیرد.تیرهای اصلی ضخامتی حدود 40 سانتی متر دارند .دلیل آن این است که این تیرها در دیوار نما قرار نمی‌گیرندوجود تعداد زیاد بازشوها است که باعث می شود این دیوار قابلیت باربری نداشته باشد.
از تیرهای دیگری در نزدیکی دیوارها وموازی به جرین به نام کلیله جهت کمک به توزیع نیروها کمک گرفته می شود.در برخی مواقع وقتی عرض اتاق زیاد تر می شود از دوجیرین استفاده می شود.
بر روی جیرین تیرچه هایی به نام ورده به فاصله 20 الی 30 سانتی متر واز چوب راش که از جنگلهای همان محل به دست می آید استفاده می شود. بر روی تیرچه ها تخته کوبی یا دارچین می کنند.دارچین قطعه قطعه کردن چوبها مثل هیزم است.
در نهایت بر روی تخته ها سرخس وحشی گذاشته می شود که در اصطلاح محلی به آن خرف می گویند. این گیاه را در تابستان جمع اوری وخشک می کنند .دوام ان پس از خشک شدن افزایش پیدا می کند. این گیاه به عنوان عایق رطوبتی عمل کرده ومانع جذب ونفوذ اب به فضای داخلی در ساختمان می شود. به عنوان آخرین متریال پوشش سقف گلی به نام فوش است که بر روی سرخسها ریخته می شود که به کمک فوش شیی ملایمی را در سقف برای دفع آب باران ایجاد می کنند.
با توجه به تعاریف واصول معماری و شهرسازی پایدار میتوان نتیجه گرفت که ماسوله به دلایل زیر دارای طراحی معماری و بافت شهری پایدار و منطبق بر اصول زیست محیطی است:
1- استقرار بافت شهری در قسمت میانی کوهپایه متناسب با شرایط اقلیمی منطقه
2- جهت گیری شهر به سمت جنوب وجنوب شرقی متناسب یا شیب طبیعی زمین بدلیل استفاده هر چه بیشتر از گرمای خورشید در زمستانهای سرد وبرفی ماسوله
3- بافت شهری مطبق (پله کانی).تراکم زیاد وگسترش خانه ها در ارتفاع با حداقل مساحت هماهنگ با شیب طبیعی زمین
4- شکل گیری مسیرهای ارتباطی شمالی-جنوبی بین فضاهای شهری متناسب با توپوگرافی طبیعی زمین
استفاده از مصالح بومی مانند چوب-خشت-سنگ های طبیعی و... در معماری وسازه
5- طراحی فضاهای زیستی تابستانی(تالار)وفضای زیستی زمستانی(سومه) جهت استفاده در فصول مختلف
6- عدم وجود الودگیهای هوا، الودگیهای صوتی وسایر الودگیهای زیست محیطی
7- استفاده از منابع طبیعی مانند چشمه های طبیعی اب جهت تامین اب مصرفی شهروندان
8- طراحی سقف شیبدار با شیب ملایم جهت دفع اب باران ورطوبت ناشی از ان
9- وجودعایقهای حرارتی برای مقابله باسرمادرفصول سردوعایق رطوبتی برای جلوگیری ازنفوذباران
10- استفاده از شیارهای طبیعی کوه به عنوان کانالهای دفع فاضلاب شهری
Print