چکیده

معماري دوره اسلامي در ايران پيش از صفويه آثار بسياري بجامانده که بيشتر شامل آرامگاه و بناهاي مذهبي و عام المنفعه است. در واقع، در يک بازه زماني هزارساله، از آغاز اسلام تا صفويه، کاخ چنداني از معماري ايران بجا نمانده است. حال، پرسش هاي اصلي اين است که معماري کاخ ايراني در اين بازه زماني از دوره اسلامي به چه شکل بوده است. ويژگي هاي معماري و تزئيناتي آنها چگونه بوده است. پاسخ به اين پرسش ها مي تواند در شناخت معماري غيرمذهبي دوره اسلامي ايران، بسيار موثر باشد. به منظور دقيق تر و محدودتر کردن کار پژوهش، دوره غزنويان انتخاب گرديد، زيرا غزنويان با اينکه حکومتي ترک نژاد بودند اما پايتخت آنها غزنه، مرکزي براي شکوفايي فرهنگ ايراني و زبان فارسي بوده است. بنابراين مي توان در آنجا با توجه به نفوذ فرهنگ ايراني به جستجوي معماري اصيل ايراني پرداخت. با شيوه کتابخانه اي و جستجو در منابع و متون مربوط به معماري اسلامي ايران و بررسي کاوش هاي باستان شناسي، مشخص گرديد که از دوره غزنويان دو کاخ در خارج از مرزهاي کنوني ايران و در افغانستان امروزي، کاوش شده است. هدف از اين نوشتار، شناخت معماري اين دو کاخ غزنوي و بررسي ويژگي هاي معمارانه و تزئيناتي آنهاست. از اين رهگذر مي توان پي برد که معماري کاخ ايراني در بخشي از اين دوره اسلامي که اطلاعي از معماري کاخ در آن موجود نيست، چگونه بوده و اين دو بناي غزنوي تا چه اندازه از تزئينات و معماري ايراني و يا آن گونه که برخي پژوهشگران غربي گفته اند، از کاخ هاي دوره عباسي در سامرا تاثير پذيرفته اند. باتوجه به طرح چهارايواني اين دو بنا، مشخص گرديد که اين شکل از معماري بجز مسجد، کاروانسرا و مدرسه، در کاخ هم استفاده مي شده و حتي از ديگر چهارايواني هاي ايران نيز از نظر زمان ساخت قديمي تر بوده است. با بررسي تطبيقي ويژگي هاي معماري و تزئيناتي آنها با برخي آثار ساساني و کاخ هاي سامرا هم مشخص گرديد که از معماري پيش از اسلام ايران بسيار الهام گرفته بودند و نظر به فرهنگ خراساني و ايراني غالب بر دربار غزنوي، معماري کاخ در آن دوره کاملا ايراني بوده است.

به قلم"محمدمهدی هوشیاری،سیدمرتضی فرشته نژاد"

منبع : دوفصلنامه علمی- پژوهشی مرمت و معماري ايران/سال پنجم، شماره دهم، پاييز و زمستان 1394

برای دریافت مقاله بر روی لینک روبرو کلیک نمایید.