مسابقه کارگاهی” سنگلج؛ تهران: کاریز/ کهن شهر/ خانه من “

موضوع   

با وجود اینکه از گذشته های بسیار دور، درون فلات گسترده ایران- میان رشته کوه های البرز از شمال و زاگرس از غرب- کمتر آبی به چشم دیده می شده و بر سطح جاری بوده است، اما این سرزمین نه فقط از دیرباز مسکون بوده بلکه ساکنان آن موفق شدند تمدنی ماندگار به قدمت حدود سه هزار سال را برپا سازند و تا امروز هم ادامه دهند.

گروهی راز این سکونت جاری در طبیعتی بیشتر خشک و خشن ( که گرمترین نقطه کره زمین را هم در میانه خود دارد ) را، در بهره مندی از هوش سرشار و توانایی ساکنان ایران زمین در مهندسی آب ( و هیدرولوژی ) می دانند؛ که با طرحریزی و ساخت کاریزها ( قنات ها ) موفق شدند آب های محفوظ پاک سفره های آب زیرزمینی نهان در دل منطقه کوهستانی را به دشت ها و نواحی حاشیه کویر رهنمون شوند. سرسبزی روستاها و بزرگی و تداوم شهرها در فلات ایران، حاصل این فناوری پیشرفته آبرسانی است و تهران نیز- تا همین اوایل قرن حاضر- اینگونه بوده است.

با ورود ایران به دوران مدرنیزاسیون و در هجمه فراگیر انقلاب صنعتی و ظهور تکنولوژی های نو در تمام عرصه ها، تهران ما نیز به سرعت روزگاری نو را تجربه کرد. آب های جاری پشت سد قرار گرفتند و لوله کشی توسط مهندسان فرنگی انجام شد. آب، در خانه ها با چرخاندن پیچی از یک لوله روان شد و غفلتی شیرین ذهن ایرانی را در ربود. غفلتی که فراموشی شیوه های بومی استحصال آب را برای همه ایرانیان از شهرنشین و روستایی و مهندس و مدیرشهر در پی داشت و میرآب که سمتی مهم در مدیریت منابع آب شهر و روستا محسوب می گشت، ناگهان از خاطره سرزمینی ما پاک شد و بسیاری از قنات ها تبدیل به مجراها ( کانال ها )ی گم شده ای در زیر شهر تهران شدند که در پروسه ساخت و ساز قرار گرفته بود و هر روز بزرگ و بزرگتر می شد. چه بسیار قنات هایی که راه منبع تغذیه شان در ساخت و سازها از بین رفت و چه بسیار قنات های دیگری که با پسآب ها آلوده شدند. در این بین البته تعدادی از قنات ها که حجم آب در خور توجهی داشتند، از پس صدها سال زندگی، تهران ما را تنها نگذاشتند و از آنها جهت آبیاری درختان خیابان ها و بوستان ها استفاده شد و می شود؛ و قنات سنگلج یکی از این ها است …

طرح موضوع

قنات سنگلج، یکی از قنات های زنده منطقه 12 ( تهران تاریخی ) است، که به گفته آقای مهندس احمد مالکی ساخت آن به دوره شاه طهماسب صفوی بر می گردد و پری جان خانم نامی آن را احداث کرده است. این قنات پس از گذر از امتداد خیابان سی تیر، از عرض خیابان امام خمینی (ره) عبور می کند و از پایانه اتوبوسرانی شهید فیاض بخش رد می شود و از زیر پارک شهر می گذرد و با عبور از خیابان های بهشت و پانزده خرداد به شمال محدوده فعلی محله سنگلج می رسد. گذر شهید مغفوری ( گذر درخونگاه ) مسیری بوده که آب قنات سنگلج بر آن سوار می شده و خانه ها و باغ های پیرامونش را سیراب می کرده است.
حال پرسش کلیدی همفکران مسابقه کارگاهی پیش رو ( که به همت دبیرخانه آب های تهران و حمایت شهرداری منطقه 12 برگزار می گردد ) از همه طراحان و برنامه ریزان مشتاق و علاقمند به ارزش های بومی و زمینه ای سرزمین، این است که:
– فضای حول قنات سنگلج را در روی زمین چطور بازتعریف کنیم؟
– این قنات گذرنده از زیر سطح بافت تاریخی تهران، امروز چه فرصت هایی را می تواند در اختیار شهر ما قرار دهد؟
– قنات سنگلج چه ظرفیت هایی برای برقراری ارتباط بین لایه های کالبدی تهران تاریخی و سطوح اجتماعی و جامعه محلی در اختیار مدیریت شهری قرار می دهد و چه نقشی در ارتقای کیفیت زندگی شهروندان خواهد داشت؟
– در هر یک از سه سکانس اصلی این مسیر آبی زیرزمینی چه کیفیت فضایی-کالبدی را  بر روی زمین پیشنهاد می دهید؟
این سه سکانس ( بخشه فضایی ) اصلی عبارتند از:  

سکانس اول:

امتداد خیابان سی تیر از تقاطع خیابان سرهنگ سخایی تا حد شمالی پارک شهر

سکانس دوم:

امتداد مسیر قنات در پارک شهر به عرض 25 متر از هر طرف و از حد جنوبی پارک شهر تا حد جنوبی خیابان پانزده خرداد

 سکانس سوم:

محله سنگلج به محوریت امتداد گذر شهید مغفوری ( درخونگاه ) تا بازارچه شهید طرخانی ( شاپور )
مباحث هیدرولوژی، ارزش های طبیعی و تاریخی ( میراثی ) و روابط اجتماعی جامعه شهری در هر سکانس، در کنار مبحث ارزش های کالبدی بایستی در طراحی فضاها و عرصه های عمومی ( منطقه گردشگری و منطقه تفرجگاهی- اداری ) و نیمه خصوصی (مرکز محله خطی) و خصوصی ( خانه )، در نظر گرفته شوند.
حضور آب در زندگی روزمره شهروندان از سویی و مبحث صرفه جویی در مصرف انرژی ( آب ) در زندگی خصوصی اهالی محله از سوی دیگر، دو سر طیف ایده پردازی های مورد انتظار همفکران مسابقه کارگاهی از گروه های طراحی مشتاق به مشارکت در این برنامه است که با عنوان ” سنگلج؛ تهران: کاریز/ کهن شهر / خانه من ” تدارک دیده شده است.

طرح برتر: 200.000.000 ریال