پسرفت در مدیریت بحران

همه درس‌هایی که از بم تا کرمانشاه آموختیم

اتفاقی دردناک که سبب شد روزی به نام روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلای طبیعی به تقویم رسمی کشورمان اضافه شود. امروز فرصتی است تا بیندیشیم برای رفع مشکلات ایمنی ساختمان‌ها چه کرده‌ایم.

مسئول پیشگیری از زلزله خودمان هستیم

یک زلزله‌شناس با بیان اینکه پس از وقوع زلزله وزارت کشور و شهرداری‌ها مسئولیت ابتدایی پیشگیری از آسیب‌های آن را برعهده دارند، به خبرنگار ما می‌گوید: سازمان مدیریت بحران، وظیفه ایجاد امنیت و ایمنی را در کشور بر عهده دارد و مابقی نیروها باید با وزارت کشور هماهنگ شوند. نخستین اقدام پس از زلزله عملیات جست و جو، امداد و نجات است که بسیج، سپاه، ارتش به کمک می‌آیند.

دکتر نعمت حسنی تأکید می‌کند: با وجود کمک این نهادها، خودمان از همه مسئولیت بیشتری داریم. باید در ساخت و سازها سهل‌انگاری نکنیم. حتی به استاندارد بودن منزلی که اجاره می‌کنیم هم دقت کنیم و بدانیم هیچ دولتی در هیچ جای دنیا، توان رسیدگی به مشکلات وسیع مردم در حوادثی مانند زلزله را ندارد. در کشورهای بزرگی مانند ژاپن دولت تنها پاک کردن منطقه از خرابه‌های ناشی از زلزله و پرداخت مبلغی در قالب وام بانکی را برای زلزله زده‌ها انجام می‌دهد. این کار موجب می‌شود مردم احساس مسئولیت بیشتری کرده و برای مقاوم سازی منازل اقدام کنند.

رئیس دانشکده عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید بهشتی در ادامه توضیح می‌دهد: بهتر است به جای مقاوم و ایمن‌سازی، بهسازی را به کار ببریم. چرا که در عمل نمی‌توانیم ساختمان‌ها را ایمن کنیم. اما در زلزله اخیر دیده شد که تلاش‌ها برای بهسازی نتیجه داده است. هر چند که خانه‌های روستایی خراب شدند، اما تعداد کشته‌ها پایین بود و با زلزله بم قابل قیاس نبود.

ساختمان‌های بلندتر در برابر زلزله ایمن‌تر هستند

دکتر حسنی به راهکارهایی برای کاهش خطرات و آسیب‌های زلزله اشاره کرده و توضیح می‌دهد: برای این کار باید ابتدا تلاش کنیم کارگر ماهر تربیت کنیم؛ چرا که کشور ما کارگر ماهر و دوره دیده ندارد. بعد هم به او حقوق خوب داده و در ساختمان‌سازی ایمن از او بهره ببریم. اخلاق حرفه‌ای در کنار ضوابط و قوانین رعایت شود و همه خود را در مقابل خدا و مردم مسئول بدانند. پس از آن لازم است موضوعات دیگری مانند استاندارد سازی ساختمان‌ها را رعایت کنیم. توجه داشته باشیم که ساختمان‌ها حتماً پارکینگ و پیلوت داشته باشند و به هیچ فردی اجازه داده نشود در پیلوت سکونت کند؛ چرا که بسیار خطرناک است.

این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: ساختمان‌ها و مجتمع‌هایی که ساخته می‌شوند، بهتر است ارتفاعی در حد ۱۲ طبقه داشته باشند. باید بدانیم که بر اساس محاسبات ساختمان هر چه بلندتر باشد در موقع زلزله ایمن‌تر است. بیشتر ساختمان‌هایی که در زلزله آسیب می‌بینند ساختمان‌های یک تا هفت طبقه هستند.

این استاد زلزله شناس با بیان اینکه زلزله را می‌توان پیش‌بینی کرد، تشریح می‌کند: می‌توان این کار را انجام داد، اما هنوز ابزار موجود در دنیا دقت لازم ندارد. این کار راه‌های مختلفی دارد. مانند پیش نشانگرهای سطح آب زیرزمینی که تغییر دما، املاح و… نشانه‌ای از وقوع زلزله است. علاوه بر آن گاز رادون است که از سنگ‌های داخل زمین قابل اندازه‌گیری است. زلزله موجب می‌شود در میدان جاذبه و میدان مغناطیسی زمین تغییراتی ایجاد شود که این تغییرات با دستگاه‌هایی قابل اندازه‌گیری است. یکی دیگر از روش‌های جدید القای جریان اضافی برق ۲۴ ساعت قبل از وقوع زلزله است. همین طور رفتار حیوانات که باید همه با سنسورهای دقیق رصد شود.

دکتر حسنی در پایان اضافه می‌کند: اگر چند مورد از این عوامل با هم وجود داشت، نشانه این است که زلزله‌ای در شُرف وقوع است. به عبارتی می‌توان زلزله را پیش‌بینی کرد اما این کار احتیاج به تجهیزات و دستگاه‌هایی دارد. اکنون فردی نمی‌تواند ادعا کند دقیقاً کجا، چه ساعت و با چه قدرتی زلزله اتفاق می‌افتد.

در مدیریت بحران پسرفت کرده‌ایم

هر چند که به گفته کارشناسان امکان پیش‌بینی زلزله وجود ندارد، اما بد نیست بدانیم اگر زلزله‌ ۳/۷ ریشتری همانند آنچه در کرمانشاه رخ داد، در تهران اتفاق بیفتد حدود ۴۰۰ هزار ساختمان خراب می‌شود. آب‌های زیرزمینی به سطح شهر آمده و برق و گاز قطع می‌شوند. تلفات جانی ۵/۸ میلیون نفر که در این کلانشهر زندگی می‌کنند، غیرقابل پیش‌بینی است. برای همین نیاز است که برای آن روز آماده شده و مدیریت بحرانی قوی داشته باشیم. عملکردی مورد انتظار که در زلزله اخیر آن طور که باید نبود.

مهندس علیرضا سعیدی، دبیر کل جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران که سابقه حضور و امداد و نجات در زلزله بم، ورزقان، سرپل ذهاب و حتی زلزله‌های خارج از کشور را دارد، در این خصوص به خبرنگار ما می‌گوید: متأسفانه در مدیریت بحران نه تنها پیشرفت نمی‌کنیم، بلکه حتی تکرار اشتباهات انجام می‌دهیم. چرا که در زلزله‌ها و اتفاقات جدید، مدیرهایی که تجربه زلزله‌های قبل را داشتند، حالا در پست‌های خود نیستند. کارها مستندسازی نشده و تجربیات هم منتقل نشده است. مدیران جدید نیز مسلط نبوده و همان اشتباهات دوره‌های قبل تکرار می‌شود. به همین خاطر است که می‌بینیم در روزهای اول حادثه چادر پیدا نمی‌شود یا توزیع کمک‌ها در منطقه اشتباه است.

وی با اشاره به زلزله بم توضیح می‌دهد: از زلزله بم تا زلزله کرمانشاه به‌طور خوشبینانه می‌توانیم بگوییم تنها توانایی مردم بالا رفته است. در مدیریت بحران، تغییر و پیشرفت نداشته، حتی پسرفت هم داشته‌ایم. جای تعجب است که به خودمان برای داشتن بهترین مدیریت بحران در ۱۰ سال گذشته یا ۱۰۰ سال اخیر تبریک می‌گوییم. در حالی که واقعیت این نیست. یا آن هایی که تبریک می‌گویند متوجه مشکلات نیستند، در منطقه نبوده و مشکلات را لمس نکرده‌اند یا افرادی که به آن‌ها اطلاعات داده‌اند، اطلاعاتی غلط گفته‌اند.

 هزینه سوء مدیریت را مردم پرداخت می‌کنند

سعیدی که پس از وقوع زلزله به کرمانشاه رفته و هنوز هم مشغول ساماندهی مناطق زلزله زده است، اضافه می‌کند: چند شب پیش در منطقه سرپل ذهاب چند چادر آتش گرفت. چند شب قبل‌تر کانکسی در سرپل ذهاب سوخت. این اتفاقات نشان می‌دهد که فکری هنگام نصب آن‌ها نشده است. باید می‌دانستیم که چادرها را کنار هم نصب نکنیم. یا به ازای هر چند چادر، یک کپسول آتش‌نشانی هم در اختیار افراد می‌گذاشتیم. مشکل این است که اشتباهات را مرتب و در هر مرحله تکرار می‌کنیم و هزینه آن را که بسیار هم سنگین است، مردم پرداخت می‌کنند.

دبیر کل جمعیت کاهش خطرات زلزله ایران با ابراز نگرانی عنوان می‌کند: متأسفانه از مدرسان دانشگاه، محققان، دانشمندان تا مدیران همه به زلزله به چشم شغل و تجارت نگاه می‌کنند، در حالی که مدیریت بحران در زلزله، خدمت کردن است. باید عشق، از خود گذشتگی و کاری جهادی وجود داشته باشد. اگر با دید معروف و مشهور شدن و پول درآوردن به این قضیه نگاه شود، نتیجه همین است که می‌بینید. همه از خودشان تعریف می‌کنند، تبریک می‌گویند یا مردم را می‌ترسانند تا بیشتر مورد توجه واقع شوند.

منبع: روزنامه قدس